一 少林达摩十二式易筋经
目前武林中贯名“少林”的易筋经功法最多,如“少林达摩易筋经”、 “少林韦驮易筋经”、 “少林罗汉易筋经”、 “少林金刚易筋经”等等,练法各异,五花八门。追溯源流,大都认为是少林嫡传,但真实师承,无从查考。
本功依照清代刻本中的易筋经画像和歌诀,重新编释出来,供有兴趣者练习和探讨。篇中歌诀选自古本,其中多为故人俗语,晦涩难懂,学者多悟。
总歌:
达摩面壁修禅定,僧众神靡根缘浅。
创得易筋导肢体,健身祛病兼延年。
秘传功夫世稀有,少林宗法藏真言。
高境非是一日事,勤学苦练不怕难。
1. 韦驮一献杵
歌诀:
立身期正直,
环拱手当胸。
气定神皆敛,
心诚貌亦恭。
练法:
韦驮,是佛教中的一位守护神,相传其神力惊人。杵是韦驮所使用的兵器。本套功法的前三势主要取意于韦驮将杵献给佛祖时那毕恭毕敬、庄重严肃的一个动作过程。
自然站立,两脚自然并拢,全身舒松,头往上顶,双目微合,舌尖轻舐上腭;双肘屈垂体侧,双手指尖触于两大腿外侧并微屈,腹部微收,膝微挺。此即“立身期正直”之意。然后逆腹式呼吸,默数12~24次。(图1-1)

图1-1
双手掌由下向内翻。(图1-2)

图1-2
向上抬臂,在上抬臂时两掌指尖渐渐合拢,两臂屈成抱柱之状,至手与胸平时停住,手心向内。至此时,气刚好吸满,并以意贯气达于两臂及掌指,此即“环拱手当胸”。(图1-3)

图1-3
接着,两掌朝胸前收拢,至天突穴位置时,将掌翻转成掌心向下。(图1-4)

图1-4
将气吞下,同时双手压至丹田前,然后呼气。(图1-5)

图1-5
左手劳宫穴贴于丹田,右手掌握于左掌背,意守3~5分钟。(图1-6)

图1-6
待丹田发热,口中生津时,将口中之津吞下,意送入丹田,逆腹式呼吸12~24次。此即“气定神皆敛,心诚貌亦恭”。
2. 韦驮二献杵
歌诀:
足趾拄地,
两手平开。
心平气静,
目瞪口呆。
练法:
承接上势,两手松开,吸气,两手贯劲下按至髂骨下止,然后将气呼出。(图1-7)

图1-7
接着,两手同时翻掌,配合吸气,从小腹上托至胸前。(图1-8)

图1-8
接着,两小臂内旋,两掌上翘相合,手指朝上,掌心相对,相距3寸许,配合呼气的同时,翻双掌由内至外竖掌,指尖向上,掌心向前。(图1-9)

图1-9
接着,配合呼吸之际,双掌贯劲,缓缓向前方推出,直至两手与肩平。(图1-10)

图1-10
将气呼出后,再吸气,两掌朝左右分开,两掌慢慢伸平,掌心向下,至两臂分展成一字平肩时止。(图1-11)

图1-11
随即闭息,两手坐腕翘掌,二目圆睁,瞪视正前方,同时足跟提起,使两脚前掌或趾尖撑地(初学用脚前掌),腿膝挺直,两掌向左右撑劲。(图1-12)

图1-12
逆腹式呼吸12~24 次后,两足跟落地,放下双手,平意静息。
3. 韦驮三献杵
歌诀:
掌托天门目上观,
脚尖着地立身端。
力周腿胁浑如植,
咬紧牙关不放宽。
舌可生津将腭抵,
鼻能调息觉心安。
两拳缓缓收回处,
用力还将加重来。
练法:
两手内合收至丹田前。(图1-13)

图1-13
然后配合吸气,提到胸前,双掌指尖相对,由内向外同时翻掌,掌心向上,指尖相对,如托重物,向头顶上方托举,头也随之仰望。(图1-14)

图1-14
将气呼出后,两臂内旋,使两掌翻腕成掌心向下,二目注视劳宫穴,咬紧牙,足跟抬起,全身力量靠两脚前掌支撑,身体平稳而不可动摇,舌顶上腭,用鼻调息作逆腹式呼吸12~24次。(图1-15)

图1-15
数息完毕,两手握拳,配合吸气的同时,缓缓下落至腰际的同时,足跟也落地,肘向上提劲,两腋胁用劲夹力,如夹重物一般。两拳距腰3寸许停住,配合呼吸数息,每吸一口气,两拳及腋胁紧劲一次,共数49次。(图1-16)

图1-16
然后松手、松体,自然呼吸。此即后两句口诀的练法。
4. 摘星换斗
歌诀:
支手擎天掌覆头,
更从掌内注双眸。
鼻端吸气频调息,
用力收回左右侔。
练法:
此势意为要将天星摘下来一般,伸手攀星时要伸长身体,踮起脚跟。意感抓住星斗后加劲用力把它摘下来。
左掌背反贴于腰际命门穴处,右掌停于小腹丹田前。(图1-17)

图1-17
配合吸气的同时,右手经左侧方朝上缓缓举起,掌心向下;左掌上移,用掌背紧贴在右夹脊穴上,头上仰,目注右掌心。(图1-18为背面动作)

图1-18
随即闭息,双足跟抬起,脚前掌撑地,两手同时紧握用力。两拳用力有下拉之意,两足前掌助身体有上撑之意。(图1-19为背面动作)

图1-19
然后,松体呼气,换做左手上举,握拳拉的动作、要领与右手相同。(图1-20~22,图1-21、22为背面动作)

图1-20

图1-21

图1-22
左右轮流进行24 次,放下双手,左手劳宫穴按在丹田上,右手劳宫穴按在左手背上,以逆腹式呼吸调息12~24次。(图1-23)

图1-23
5. 倒拽九牛尾
歌诀:
两腿后伸前屈,
小腹运气空松。
用力在于两膀,
观拳须注双瞳。
练法:
此势是用力拉动九牛之意。拽即拉的意思,九头牛的力太大,拉不动就将身背对着牛,用手抓住牛尾进行反方向的拉动。
调息并下按掌至髂骨下。(图1-24)

图1-24
上体右转,右脚前移半步,两手握空拳,左拳屈肘向右前举,至与双目平行相对;右手后移靠近右腿根部,距环跳穴5寸许,站稳后用鼻吸气,同时右腿随吸气缓缓挺直;右手与上体慢慢向后移动,左腿膝关节自然弯曲,成右高虚步。(图1-25)

图1-25
然后呼气,同时右腿膝关节向前屈,左手与上体一起向前移动,左腿挺直,左脚尖触地,劲注两臂及拳,目注左拳眼。如此一呼一吸,来回练习12 次。(图1-26)

图1-26
上体左转,将右手拳眼举至与二目平行相对时,左腿弓,右腿绷,与右边动作要领相同,唯方向相反,一呼一吸来回练习12 次。(图1-27、28)

图1-27

图1-28
6. 出爪亮翅
歌诀:
挺身兼怒目,
推手向当前。
用力收回处,
功须七次全。
练法:
此势的出爪,即前伸掌之意;亮翅即把两腋张抬亮出之意。
动作时,配合吸气,两手提至两肋处握拳,将气闭住,全身聚力,两腋生劲,数息约1 分钟后,松拳成掌,将气呼出。(图1-29)

图1-29
然后配合吸气,翻双掌由内至外竖掌,指尖向上,掌心向前,劳宫穴内含。(图1-30)

图1-30
接着,挺身正项,十指尖微扣,双掌贯力,配合呼气时,双掌犹如推动千斤重物一般,朝前缓缓推出,直至两手与肩平行时止;同时咬牙怒目,注视正前方。(图1-31)

图1-31
然后配合吸气,将两手缓缓收回成图1-30 式样。
照此反复操做7次,将双手放下。
平心静息后,二目微合,用鼻均匀细长吸气的同时,两手经左右两侧上举,相合于头顶时双掌翻腕,沿任脉中线下按,待掌至胸前时气刚好吸满,并随掌下按之际吞咽入腹;双掌至髂骨下后,将气呼出。(图1-32~35)

图1-32

图1-33

图1-34

图1-35
7. 九鬼拔马刀
歌诀:
侧首弯肱,
抱顶及项。
自头收回,
不嫌力猛。
左右相轮,
身直气静。
练法:
此势取义在背上斜背着马刀,反手取刀时,一手握鞘,一手握柄,用力拔刀。
双手屈肘向上提至两肋。(图1-36)

图1-36
配合鼻吸气,右手掌由内向外翻,掌心向上沿胸部经面部再绕过右耳后部,将手移至大椎约1.5 寸处握拳,拳心对大椎穴;与此同时,左手掌心向上、向左后移动,移至右肺腧穴约1.5寸处,握拳(拳心向后),此时将气闭住。(图1-37、1-37附背面动作)

图1-37

图1-37附
接着,头部向左略转,双目斜视左肩;至此时,右手意想紧握刀柄,左手紧握刀鞘;右手用力向上拔刀,左手用力向下拉扯刀鞘,吸拔呼合,双手反复练习12次。(图1-38)

图1-38
右手拔完12 次后,再换左手拔刀式,动作要领与右手拔刀法相同,唯方向相反,练习12 次。(图1-39、40)

图1-39

图1-40
然后松拳松体,平念静息。
8. 三盘落地
歌诀:
上腭紧撑舌,
张眸意注牙,
足开蹲似踞,
手按猛如拿。
两掌翻齐起,
千斤重有加,
瞪目兼闭口,
起立脚无斜。
练法:
此势意在人体上中下三盘一齐下落坠地,全部注力于两足尖,而身如虎踞龙盘一般的稳固。
两脚呈小八字步站立。(图1-41)

图1-41
配合吸气的同时,两手自腹前中线上托,手心向下;托至头顶上空时,仰头、目注掌心。(图1-42)

图1-42
将气闭住,两掌外旋腕,肘臂下屈,全身注力。(图1-43)

图1-43
左右手翻掌各向左右下压至膝侧两旁,两腿微屈成小八字,下蹲之际足跟提起,脚尖支地;腰背伸直,意在丹田,咬牙瞪目,注视正前方;两掌成八字掌向下撑力,然后将气呼出。(图1-44)

图1-44
动作姿势不变,吸气时两掌翻起上托(约与腰齐),呼气时两掌贯劲下撑,一呼一吸49次后,将双脚平放踏地,双手从膝向下如捞月状至两足跟时,随之将腿伸直,双手即成抱球状护于丹田前。(图1-45、46)

图1-45

图1-46
平意静息,逆腹式呼吸调息12~24次。
9. 青龙探爪
歌诀:
青龙探爪,
左从右出。
修士效之,
掌平气实。
力周肩背,
围收过膝。
两目注平,
息调心谧。
练法:
此势效法传说中的“龙”在探爪时的动作;其实就是以手画圆之法。
两拳抱于腰际。(图1-47)

图1-47
配合吸气的同时,右拳提至右乳外侧,脚尖外展,右拳变掌,由右向左翻转,掌心向下,伸向左侧方,随吸气意劲注右臂,力达指尖。(图1-48)

图1-48
待气吸满后闭住,右手五指张开,指尖屈扣成抓球状,掌心内含;直臂向左脚面下探,两膝挺直,腰随下探之势前俯。(图1-49)

图1-49
右手至左脚背时,再向右脚背划移,右爪至右脚外侧后,外旋掌腕,扣指握拳。(图1-50)

图1-50
然后将拳提起收腰际,用鼻将气呼出。
接着再做左手,动作要领与右手相同,唯方向相反。(图1-51~55)

图1-52

图1-51

图1-53

图1-54

图1-55
10. 卧虎扑食
歌诀:
两腿分蹲脚似倾,
后伸左右腿相更。
昂头胸做探前式,
偃背腰还似砥平。
鼻息调匀均出入,
指尖着地赖支撑。
降龙伏虎神仙事,
学得真形也卫生。
练法:
此势取意虎伸腰的动作而成。卧着的虎要捕食食物,其动作姿态与虎伸腰之态没什么区别,有人将此势改名为饿虎扑食或恶虎扑食,则失去原功之真意。功中取卧虎之形即指明手脚不离开地面,而饿虎、恶虎在扑食时都是拼命一击,必然腾空,特别阐明。
上体右转,成右弓步式,双掌掌心向下,指尖向前,停于右膝上方。(图1-56)

图1-56
接着,双手指尖触地,重心落在右脚上;吸气,身躯也同时向后移动,右膝关节屈约80度,左膝关节屈约90度,左脚尖触地,重心落在左足尖上,双手指尖不能离地。(图1-57)

图1-57
然后,身躯向前移动,配合呼气。动作收回时吸气,意念集中在要扑获的食物之上。(图1-58)

图1-58
如此一伸一缩,一呼一吸,共练习12次。
上为右式,再练左式,左式与右式练法相同,方向相反。(图1-59~61)

图1-59

图1-60

图1-61
动作完毕,起身双腿伸直,两腿开立与肩同宽,左手劳宫穴贴丹田上,右手劳宫穴按在左手背上,进行调息,逆腹式呼吸练习12~24次。(图1-62)

图1-62
11. 折躬
歌诀:
两手齐持脑,
垂腰至膝间。
头唯探胯下,
口更啮牙关。
掩耳聪教塞,
调元气自闲。
舌尖还抵腭,
力在肘双弯。
练法:
此势取义作揖打躬时的弯腰姿态。
两手自丹田处伸指成掌,由内向外翻,拇指向前,掌心向上,移至左右两侧。(图1-63)

图1-63
同时环绕上举,屈双肘;将双手劳宫穴紧贴压在两耳上,双手十指抱住玉枕及双风池穴上,配合吸气的同时,两手中指微微接触,双腿伸直。(图1-64)

图1-64
接着,上体徐徐前俯,低头弯腰,使胸部向前屈压双膝,面向地面,两膝挺直,头面尽量向两膝中间低垂下去,同时两掌心将两耳孔紧紧盖住,不让闻声。(图1-65)

图1-65
自然呼吸12~24次后,即慢慢起身直立,双手仍抱头。稍息片刻,松两掌配合吸气从胸前下按至髂骨下停住,将口中津液配合吸满之气吞入丹田,意守片刻。(图1-66)

图1-66
12. 掉尾
歌诀:
膝直膀伸,推手至地。
瞪目昂头,凝神一志。
练法:
两掌于腹前十指交叉,吸气的同时,双手上举至头顶上方,掌心朝上,两小臂内旋,使臂尽量抻拔。(图1-67)

图1-67
接着,两掌下落,边落边翻掌,使掌心朝下,顺着身体前方下按,尽量使双掌触及地面,上体前倾成体前屈,膝关节直伸,双足成内八字,头部向上挺起,瞪目凝视正前方,自然呼吸12~24次。(图1-68)

图1-68
收功时,身体缓缓站起,静立片刻后慢慢散步。
附:达摩大师易筋经精论
佛祖大意,谓登正果者,其初基有二:一曰清虚,一曰脱换。能清虚则无障,能脱换则无碍。无碍无障,始可入定出定矣。知乎此,则进道有其基矣。所云清虚者,洗髓是也;脱换者,易筋是也。
其洗髓之说,谓人之生感于情欲,一落有形之身,而脏腑肢骸悉为滓秽所染,必洗涤净尽,无一毫之瑕障,方可步超凡入圣之门,不由此则进道无基。所言洗髓者,欲清其内;易筋者,欲坚其外。如果能内清静、外坚固,登寿域在反掌之间耳,何患无成?
且云易筋者,谓人身之筋骨由胎禀而受之,有筋弛者、筋挛者、筋靡者、筋弱者、筋缩者、筋壮者、筋舒者、筋劲者、筋和者,种种不一,悉由胎禀。如筋弛则病,筋挛则瘦,筋靡则痿,筋弱则懈,筋缩则亡,筋壮则强,筋舒则长,筋劲则刚,筋和则康。若其人内无清虚而有障,外无坚固而有碍,岂许入道哉?故入道莫先于易筋以坚其体,壮内以助其外。否则,道亦难期。
其所言易筋者,易之为言大矣哉。易者,乃阴阳之道也。易即变化之易也。易之变化,虽存乎阴阳,而阴阳之变化,实存乎人。弄壶中之日月,搏掌上之阴阳。故二竖系之在人,无不可易。所以为虚、为实者易之,为刚、为柔者易之,为静、为动者易之。高下者易其升降,先后者易其缓急,顺逆者易其往来,危者易之安,乱者易之治,祸者易之福,亡者易之存,气数者可以易之挽回,天地者可以易之反覆,何莫非易之功也!至若人身之筋骨,岂不可以易之哉?
然筋,人身之经络也。骨节之外,肌肉之内,四肢百骸,无处非筋,联络周身,通行血脉,而为精神之外辅。如人肩之能负,手之能摄,足之能履,通身之活泼灵动者,皆筋之挺然者也。岂可容其弛、挛、靡、弱哉!而病、瘦、痿、懈者,又宁许其入道乎。佛祖以挽回斡旋之法,俾筋挛者易之以舒,筋弱者易之以强,筋弛者易之以和,筋缩者易之以长,筋靡者易之以壮。即绵泥之身,可以立成铁石,何莫非易之功也!身之利也,圣之基也,此其一端耳。故阴阳为人握也,而阴阳不得自为阴阳。人各成其人,而人勿为阴阳所罗。以血气之躯,而易为金石之体。内无障,外无碍,始可入得定去,出得定来。然此着功夫,亦非细故也。而功有渐次,法有内外,气有运用,行有起止,至药物、器制、节候、岁月、饮食、起居,始终各有征验。入斯门者,宜先树信心,次立虔心,奋勇坚往精进,如法行持而不懈,自无不立跻圣域矣!
般刺密谛曰:此篇就达摩大师本意,言易筋之大概。毫不敢加以臆见或创造一语。